Aan de wereld gelijkvormig
In de vorige drie artikelen (In de gunst staan bij heel het volk 1-3) heb ik gewezen op de alsmaar toenemende wereldgelijkvormigheid van de Kerk. Hetzelfde verschijnsel zien we bij individuele christenen. Natuurlijk geldt dit niet voor iedereen, maar er zijn sterke aanwijzingen dat velen op dat punt afglijden. En dat terwijl Gods Woord ons zo dikwijls oproept waakzaam te zijn. Neem nu de apostel Paulus.
En word niet aan deze wereld gelijkvormig, maar word veranderd door de vernieuwing van uw gezindheid om te kunnen onderscheiden wat de goede, welbehaaglijke en volmaakte wil van God is. (Romeinen 12:2)
Of ook de apostel Johannes.
Heb de wereld niet lief en ook niet wat in de wereld is. Als iemand de wereld liefheeft, is de liefde van de Vader niet in hem.
Bovendien moet ik denken aan een ander woord van de apostel Paulus.
Dwaal niet: slecht gezelschap bederft goede zeden. (1 Korinte 15:33)
Het is ronduit schokkend te vernemen hoeveel tijd de gemiddelde mens op internet doorbrengt. Hier enkele cijfers uit 2019.
Uit de statistieken blijkt dat we wereldwijd gemiddeld bijna 2,5 uur per dag besteden op social media. 60 procent zegt constant in verbinding te zijn met hun sociale kanalen. Van de tijd die we online besteden, besteden we het grootste deel aan Facebook. Instagram komt met 53 minuten per dag op de tweede plek. We besteden gemiddeld 3 minuten per dag op Twitter en dit is daarmee het minst populaire platform. (Bron)
Dat was dus in 2019! Inmiddels tellen we 2022, zijn we door de coronacrisis heengegaan (?) en staat vast dat deze cijfers alleen maar een verdere toename laten zien. Er is, vrees ik, dan ook geen enkele reden om aan te nemen dat de gemiddelde christen belangrijk minder tijd on line is. Kostbare tijd, die ook gebruikt zou kunnen worden voor Bijbelstudie en gebed.
Wiens belang?
Talloze zaken op internet worden gepresenteerd onder de noemer ‘meer doen, in minder tijd met minder stress, zodat je slim kunt bewegen in de informatie en netwerksamenleving’. Een veelgehoorde term in dit verband is ‘lifehack’ (lifehacking is leven, maar dan makkelijk). Het wordt gepresenteerd als een weldaad voor de gebruiker (wat het soms ook is!). Maar het is vooral van belang voor de big-tech bedrijven. Alles is er op gericht zo veel mogelijk inkomsten te genereren, en dat ten faveure van de aandeelhouders. Het is goed dat te blijven beseffen. Men spant zich niet in voor de gebruikers, men handelt puur uit eigenbelang. Kort gezegd: Facebook (om maar wat te noemen) is een verdienmodel.
Even voorstellen: Cees Zweistra
Cees Zweistra is een Nederlandse filosoof, auteur en docent, die promoveerde met een proefschrift over de invloed van de digitale technologie op wie de mens is en relaties tussen mensen onderling. Hij publiceerde twee boeken. In Verkeerd verbonden (2021) beschrijft hij hoe het gebruik van sociale media mensen eenzaam maakt. In zijn tweede boek Waarheidszoekers (2021) gaat Zweistra op zoek naar de oorsprong van het ‘nieuwe’ complotdenken, dat hij onderscheidt van de ‘klassieke’ complotdenkers. Het overige van dit artikel bevat gedachten uit beide boeken.
Klassiek en nieuw complotdenken
Complotdenken is van alle tijden. Het ‘klassieke’ complotdenken gaat uit van gebeurtenissen die echt hebben plaatsgevonden. Denk aan de moord op John F. Kennedy, denk aan 9/11. Het complotdenken zocht naar een verborgen agenda achter deze gebeurtenissen. Voorbeeld: het waren niet de moslimterroristen die achter 9/11 zaten, het was de Amerikaanse overheid zelf. En dan volgde een lange lijst schimmige bewijzen.
Het nieuwe complotdenken werkt anders. Men komt men een verzonnen samenzwering, en probeert die aannemelijk te maken met allerlei ‘bewijzen’.
Bij de opkomst van het nieuwe, volgens Zweistra nihilistische, complotdenken speelt de digitale internet-technologie een grote rol. Hij gaat in zijn tweede boek in tegen het idee dat deze nieuwe generatie complotdenkers aanspreekbaar zou zijn op haar gedachtegoed. Dat is ze volgens Zweistra niet, het gaat hier volgens hem om een nieuw, nihilistisch geloof: “ze zijn niet dom, ze zijn niet ongeïnformeerd, ze zijn kwaadaardig”, aldus Zweistra tegenover Trouw. (Bron)
Twee voorbeelden:
‘Pizzagate’. Een 28-jarige man beschoot op 4 december 2016 een pizzeria in de Amerikaanse staat Washington, omdat hij ervan overtuigd was dat er kinderen werden vastgehouden in de kelder. Zijn ‘bron’? Twitterberichten met WikiLeaksdocumenten, die volgens sommigen in codetaal meldden dat de pizzeria een ontmoetingsplek voor satanisten was. (Bron)
Bodegraven. Complotdenkers wisten via hun internetuitzendingen en een groepschat op berichtendienst Telegram een grote groep volgers te bereiken met een bizarre theorie over een satanistisch pedofielennetwerk in Bodegraven. Voor die theorie is nooit een snipper bewijs gevonden. Desalniettemin kwamen de volgers van de mannen in actie. Zo legden ze bloemen op een begraafplaats in Bodegraven en vielen ze inwoners van het dorp lastig. Geïnspireerd door de complotverhalen ging een man op zoek naar wapens om premier Rutte en het parlement aan te vallen. (Bron)
Zweistra wijst er op dat de nieuwe complotdenkers geen ‘losers’ zijn. Het zijn eerder slimmeriken die meegaan met en profiteren van het verdienmodel van de techno-commerciële wereld. Denk aan influencers als topmodel Doutzen Kroes, rapper Lange Frans, radio-dj Robert Jensen en politici als Donald Trump en Thierry Baudet. (Bron)
Met het grotendeels wegvallen van het geloof in God, is er een vacuüm geschapen. In die lege ruimte gaan mensen zelf op zoek naar zingeving. De moderne techniek biedt deze zoekers volop kansen. Ze leven in een postmoderne wereld waarin er geen waarheid meer is en ook geen perspectief. Dat maakt het verleidelijk om, met behulp van internet, je eigen waarheid te zoeken en je eigen verhaal te fabriceren. De techniek maakt het mogelijk online een alternatieve werkelijkheid te creëren. Het levert een schijnwereld op die wordt opgebouwd naast de reëel bestaande werkelijkheid. Die twee werelden hebben niets meer met elkaar gemeen, ze leven langs elkaar heen. (Bron)
Complotdenkers die met behulp van internet de werkelijkheid afwijzen en hun eigen werkelijkheid creëren, zijn geen zielige slachtoffers of onschuldige personen. Zij zijn ook niet moedig maar hebben, met hun vervreemdende verhalen en complotten, een kwaadaardige bedoeling. (Bron)
Een gewaarschuwd mens …
Hoe hard het ook klinkt, alle moderne complottheorieën zijn verzonnen complotten. De werkelijkheid is echter nog grimmiger dan dat. Bedenk dat in het vrije westen internet in principe voor iedereen toegankelijk is – ongeacht wat iemand denkt, beweert of schrijft. Dit maakt onze maatschappij bijzonder kwetsbaar. Immers, waar komen al die complotten vandaan?
Neem nu eens Cozy Bear, een berucht Russisch hacker-collectief. Zij hebben vrij spel om open democratieën te beïnvloeden. Het staat wel vast dat in diverse democratische landen de Russen verkiezingen hebben beïnvloed via internet. Ze doen dat bijvoorbeeld via nep-accounts op Facebook. Via die platforms slingeren ze van alles de digitale wereld in. Tot en met de meest vergezochte complottheorieën. Zo mogen we ons wel eens afvragen waarom men zich alleen in het vrije westen zo’n zorgen maakt over een op handen zijnde ‘Great Reset’. Moraal: complottheorieën ontstaan niet zomaar. Het zijn geen natuurkundige grootheden, die spontaan kunnen opduiken. Iemand heeft ze bedacht, en vervolgens (via internet) wereldkundig gemaakt. En aangezien het internet één groot papegaaiennest is, volgt via Facebook, Twitter en wat niet al een razendsnelle verspreiding.
Wie deze wereld binnentreedt wordt overweldigd door de hoeveelheid ‘bewijs’. Ontelbare websites zijn geheel of gedeeltelijk gewijd aan een of meer complottheorieën. De argeloze ‘waarheidszoeker’ raakt hopeloos verdwaald, en is binnen de kortste keren overtuigd. Met zoveel bewijs moet het wel waar zijn. Toch?
Internet is ‘veilig’
Een beetje vreemd om het zo te zeggen, maar het is wel een van de omstandigheden die maken dat complottheorieën zo welig tieren. Wie de wereld wil verbijsteren met weer een sensationele complottheorie kan rustig zijn gang gaan. Je raakt niet met anderen in discussie (of je moet het zelf willen). Dat betekent dat je geen kritiek zult ontmoeten die je dwingt je menig te herzien.
Eenmaal ‘los’ op internet is alles mogelijk, is alles toegestaan. Wil je bijdragen aan een bestaande complottheorie, dan is deepfake erg geschikt om je slag te slaan.
Deepfake (een samentrekking van de Engelse woorden deep learning en fake is een techniek voor het samenstellen van menselijke beelden op basis van kunstmatige intelligentie. Het wordt gebruikt om bestaande afbeeldingen en video te combineren en over elkaar te zetten met een techniek bekend als generative adversarial network. De benaming “deepfake” ontstond in 2017. Door deze mogelijkheid werden deepfakes al gebruikt om niet-bestaande pornografische video’s te maken van bekendheden. Deepfakes kunnen ook gebruikt worden om nepnieuws en misleidende hoaxen te maken. (Bron)
Dat nu bedoelen we met ‘veilig’. Iedereen kan zijn gang gaan. Internet biedt echter niet slechts vrijheid om met een eigen mening te komen. Internet betekent ook en vooral anarchie, het is één ordeloze toestand, een complete chaos. Op internet worden de meest bizarre theorieën tot waarheid verklaard. Niemand kan er iets tegen doen. Wetenschappelijk feiten daarentegen worden gedegradeerd tot meningen. En opnieuw: niemand die het tegenhoudt.
Dit alles wordt bekrachtigd door de sociale media fuik. Wie echt iets wil leren moet bereid zijn kennis te maken met het onbekende, en eventueel tengevolge van zo’n ontmoeting de eigen mening te herzien. De sociale media fuik werkt de mogelijkheid tot dergelijke ontmoetingen tegen. Platweg gezegd: zoeken via Google brengt ons meer van hetzelfde en bevestigt ons in onze opvattingen. Hetzelfde geldt voor vriendschapsvoorstellen van Facebook, voorkeursafspeellijsten van Spotify en Apple Music, de tips ‘anderen bestelden bij deze aanschaf …’ van Amazon en Bol. Klik hier voor Arjan Lubachs introductie van de term fabeltjesfuik. Hoe bizar klinkt het dan als iemand beweert ‘eigen onderzoek te doen’ naar covid-vaccinaties en daarbij op zeer dubieuze webpagina’s terechtkomt. Of je bij je stemkeuze bij verkiezingen te laten leiden door wat je op internet leest. Of tot de conclusie komen dat hagedissenmensen echt bestaan en de wereld in hun macht hebben, of alles menen te weten van op pizzeria’s gebaseerde pedofiele kringen, of een platte aarde (flat-earthers), of wat dan ook.
Sociale media breken de sociale cohesie af
Mensen kunnen niet goed functioneren zonder regelmatig contact met andere mensen. Enige tijd werd gedacht dat digitale contacten dezelfde impact zouden hebben als lijfelijk contact. Het blijkt niet te kloppen. Tijdens de lockdowns was men aangewezen op Zoom en soortgelijke software. Het bleek geen afdoende vervanging voor ‘gewoon’ contact. Geen wonder.
Zodra iemand wordt aangeraakt, komt oxytocine vrij in de hersenen, ook wel een gelukshormoon genoemd. De huid is het grootste orgaan, het geeft een identiteit en een ik-gevoel. Aanraking is goed voor het algehele welbevinden en is een eerste levensbehoefte. Uit onderzoek is bekend dat baby’s lichamelijk contact nodig hebben om zich goed te kunnen ontwikkelen. Maar de behoefte aan lichamelijkheid verdwijnt niet met het ouder worden; ook kinderen, volwassenen en ouderen hebben behoefte aan huid-op-huidcontact. Voor ouderen met dementie wordt fysiek contact uiteindelijk zelfs de enige manier die ze nog hebben om te communiceren. (Bron)
Maar niet alleen lijfelijk contact is essentieel, ook zonder aanraking is regelmatig in elkaars aanwezigheid verkeren onmisbaar. Neem een willekeurige complottheorie als voorbeeld. Hoe gemakkelijk ‘bombarderen’ voor- en tegenstanders elkaar niet met artikelen en filmpjes die de ander beslist moet lezen, want ‘dan zal hij wel inzien dat ik gelijk heb’. Maar zet twee mensen met tegengestelde opvattingen over de Great Reset bij elkaar, en de kans is groot dat ze over van alles en nog wat van gedachten wisselen, behalve over de Great Reset! Blijkbaar is in elkaars aanwezigheid zijn iets heel anders dan gelijktijdig ‘on line’. Hoe moeilijk kan elkaar recht in de ogen zien soms zijn. Dit betekent dat het ‘on line’ gemakkelijker is aan de eigen opvattingen vast te houden dan in een gesprek onder vier ogen. Gevolg van dit alles is dat mensen uit elkaar groeien, en dat contacten oppervlakkiger worden. Maar ook voor het mentaal evenwicht is te veel on line zijn funest. Want de mens heeft sowieso een (gesprek)partner nodig. Hij kan niet zonder de ander die hem wijst op verkeerde, ongefundeerde opvattingen. Evenmin kan hij zonder bevestiging, al was het alleen maar voor het broodnodige zelfvertrouwen.
Gemak dient de mens
Een van de aantrekkelijkste kanten van internet is dat het zorgt voor gemak. Internet maakt dat ik alles wat ik wil hebben kan krijgen tegen een zo laag mogelijke prijs en met zo weinig mogelijk moeite. En dus heeft de plaatselijke middenstand het nakijken. Maar niet alleen lokale zakenlieden ondervinden de gevolgen, ook de gebruikers van de internet-services zelf lijden schade. Wie een bloemetje wil laten sturen naar een jarige, mist het contact met de bloemist en eventuele andere in de winkel aanwezige klanten. Hetzelfde geldt voor nieuw speelgoed, boeken, cd’s, kleding en schoenen. Die contacten kunnen heel belangrijk zijn. Tussen de klanten zie je bijvoorbeeld Piet staan, met wie je jaren op volleybal zat, en die je helaas uit het oog hebt verloren. Het lijkt triviaal, maar het is van groot belang. Al die ontmoetingen vinden niet meer plaats, en dat is een groot gemis.
Wat ook schrijnt zijn de arbeidsomstandigheden van werknemers van Uber, Airbnb, Alibaba en Amazon.
Medewerkers van een distributiecentrum van webwinkelbedrijf Amazon worden behandeld “als vee”. Dat zegt journalist Alan Selby van de Britse krant The Mirror. Hij werkte vijf weken lang undercover in een centrum in het Verenigd Koninkrijk.
(…)
Selby stelt in het Mirror-artikel dat de targets op een werkdag “niet te halen” waren. Hij kreeg negen seconden de tijd om een pakketje van een robot te pakken, klaar te maken voor verzending en door te geven. Ook mochten de Amazon-medewerkers niet zitten, en werd bijgehouden hoe lang iemand naar de wc gaat. De journalist trof op de werkvloer slapende collega’s aan, die uitgeput waren van hun te lange werkdag. Sommigen moesten vanwege uitputting naar het ziekenhuis. (Bron)
Duisternis
Wie veel tijd besteedt op internet moet weten dat porno, occultisme, spiritisme en satanisme maar een paar muisklikken ver zijn. Dat de wereld daar weinig (morele) problemen mee heeft laat zich raden. De Schrift leert ons echter dat een gelovige daar geheel anders over behoort te denken, en zich er verre van houdt. Niettemin komt ook onder christenen het ronddwalen op zulke bedenkelijk sites veel voor.
Wat porno aangaat, de Here Jezus windt er geen doekjes om. Alleen een kwaadwillige betweter zal durven beweren dat de volgende verzen niets met porno te maken hebben.
27 U hebt gehoord dat tegen het voorgeslacht gezegd is: U zult geen overspel plegen.
28 Maar Ik zeg u dat al wie naar een vrouw kijkt om haar te begeren, in zijn hart al overspel met haar gepleegd heeft.
29 Als dan uw rechteroog u doet struikelen, ruk het uit en werp het van u weg, want het is beter voor u dat een van uw lichaamsdelen te gronde gaat en niet heel uw lichaam in de hel geworpen wordt.
30 En als uw rechterhand u doet struikelen, hak hem af en werp hem van u weg, want het is beter voor u dat een van uw lichaamsdelen te gronde gaat en niet heel uw lichaam in de hel geworpen wordt. (Mattheüs 5:27-30)
Overspel is het hebben van seks met een ander dan de vaste partner. Dat overspel een geestelijke kant heeft was in het Oude Testament al duidelijk: U zult niet begeren de vrouw van uw naaste (Exodus 20:17) Gelukkig is sterk wensen of hevig verlangen nog geen letterlijk overspel, zal onze scherpslijper wellicht denken. De Here Jezus snijdt hem (en ons allen) echter de pas af. Kijken naar een vrouw om haar te begeren betekent in je hart overspel met haar plegen. Het is zo ernstig dat de Here oproept tot een grondig zelfoordeel. Als de hel ons wacht wanneer we volharden in dergelijke dingen, dan kan geen offer ons groot genoeg zijn. We moeten het kijken naar dingen die ons tot zondige gedachten brengen, absoluut vermijden. Zou porno op internet hier niet onder vallen? Het zou in het geheel geen discussiepunt moeten zijn. Het gaat om de juiste gezindheid, en daarom ook spreekt de Here Jezus over het hart. Verzoekingen en zondige gedachten moeten meteen radicaal worden aangepakt. Het vermijden van zelfs maar verkeerde gedachten is bovendien een bewijs van een bewuste keuze tegen de zonde en voor God.
Wie maakt de dienst uit?
Op het terrein van de eenzaamheid in de verschillende schakeringen die er zijn, wordt wel duidelijk hoe we zijn doorgeschoten. Mede door Google floreren complottheorieën als nooit tevoren. Iedereen heeft toegang tot informatie, maar de balancerende kracht van een kritische gemeenschap is afgenomen. Want de nieuwe gemeenschappen zijn inmiddels vaak online. We zijn jarig en krijgen tientallen apps maar niemand belt meer of stuurt een kaart. Dat kan eenzaam voelen, want aanwezigheid via een app is prima maar niet als dat helemaal niet (meer) wordt ondersteund met fysieke ontmoetingen. Maar ook worden de appjes geleidelijk minder, want de herinnering aan jou is ook bij de zender geleidelijk vervaagd. We posten een comment onder een Youtube-filmpje maar betrokken in een community voelen we ons niet en dat zijn we ook niet. Een gemeenschap drijft op aanwezigheid, wordt die zwakker, dan neemt ook de hechtheid van de gemeenschap af. We hebben dat gevoeld tijdens de coronacrisis. Met voetbalwedstrijden die niet doorgingen, kerken die sloten en werkomgevingen die online gingen. Met de tijd die verstreek verdwenen de gemeenschappen langzaam maar zeker uit ons systeem, we hadden niet meer het idee dat we nog ergens bij hoorden.
We hebben de ongemakkelijke ander nodig, de kritische blik, het lichaam dat tegenover ons is en onze hulp nodig heeft en omgekeerd. We hebben de ander nodig voor ideeën, voor stemming en voor warmte. Online krijgen we daar de bemiddelde variant van, de zwakkere variant, en daardoor voelen we ons vaak alleen, eenzaam en raken zelf en als samenleving steeds meer gepolariseerd. (Zweistra, Verkeerd verbonden, p. 140)
Dit alles gaat aan de gelovigen niet voorbij. Het is zoals Jakobus ons voorhoudt.
De zuivere en onbevlekte godsdienst voor God en de Vader is dit: wezen en weduwen bezoeken in hun verdrukking en zichzelf onbesmet bewaren van de wereld. (Jakobus 1:27)
Twee elementen kenmerken de ware gelovige:
1. Weduwen en wezen verkeerden in Jakobus’ dagen in een allesbehalve benijdenswaardige positie. Zij genoten geen rechtsbescherming, hadden geen helper, stonden overal alleen voor.
2. De God-vijandige wereld moet op afstand worden gehouden, om te voorkomen dat men er door besmet wordt.
Maar, als we niet meer onder de mensen verkeren, hoe zullen we dan opmerken of iemand ‘weduwe of wees’ is? Hoe zullen we ons besmet van de wereld houden, als we die op internet juist veelvuldig opzoeken – er soms zelfs aan verslaafd zijn? Het begint met bewustwording. Wie we zijn, en waarom we hier zijn. Dat schept een grote verantwoordelijkheid.
Maar gij geheel anders: gij hebt Christus leren kennen. (NBG)(Efeze 4:20)
Zweistra, Cees, Verkeerd verbonden, Utrecht: KokBoekencentrum, 2020
Zweistra, Cees, Waarheidszoekers, Utrecht: KokBoekencentrum, 2021
ook lezenswaard:
Reijnders, Maarten, Complotdenkers, Soesterberg: Uitgeverij Aspekt, 2021